بازگشت دندانها به وضعیت ناهنجار قبلی بعد از پایان درمان ارتودنسی، یکی از دغدغه‌های رایج در میان بیماران ارتودنسی است. خیلی از افراد تصور می‌کنند که با برداشته شدن براکت‌ها، درمان تمام شده و دیگر نیازی به مراقبت خاصی نیست. اما بهتر است بدانید؛ در اکثر مواقع دندانها تمایل دارند به حالت اولیه خود بازگردند، مگر آن که اقدامات پیشگیرانه مناسبی انجام شود.
در این محتوا قصد داریم به صورت کامل؛ موضوع برگشت ارتودنسی، دلایل آن، علائم هشداردهنده، راه‌های پیشگیری و روش‌های درمان را مورد بررسی قرار دهیم. پس اگر می‌خواهید اطلاعات بیشتری در این زمینه به دست آورید؛ پیشنهاد می‌کنیم تا انتهای مطلب همراه ما بمانید.
البته این مورد را مدنظر داشته باشید در صورت رعایت نکاتی که متخصص ارتودنسی به شما گوشزد میکند احتمال برگشت ارتودنسی کاهش پیدا میکند، همانند این مراجعه کننده عزیزمان که بعد از گذشت 6 سال از ارتودنسی، دندانهای مرتب دارند.
برگشت ارتودنسی چیست؟
برگشت ارتودنسی در واقع به وضعیتی گفته میشود که دندانها پس از اتمام درمان ارتودنسی؛ شروع به حرکت به سمت جایگاه قبلی خود می‌کنند. این حرکت میتواند جزئی یا شدید باشد و معمولاً در چند ماه یا سال اول پس از درمان رخ می‌دهد. برگشت ارتودنسی معمولاً به دلیل فشارهای طبیعی داخل دهان، عوامل ژنتیکی یا عدم رعایت توصیه‌های بعد از درمان، اتفاق می‌افتد. توجه داشته باشید؛ اگر برگشت ارتودنسی به موقع شناسایی و درمان نشود، ممکن است نیاز به ارتودنسی مجدد پیش آید.
در سایت healthline درباره حرکت دندانها بعد از ارتودنسی آمده است که:
Though you can’t see it happening, your teeth are always on the move. Even after you’ve had braces or other dental work, your teeth will continue to shift ever so slightly throughout your life.
This movement is due to several factors, including:
1- the changing shape of your jaw as you get older
2- pressures from eating and talking
3- your teeth moving back to their natural positions after orthodontic work
4- other possible health issues, such as gum disease or teeth grinding
یعنی اینکه اگرچه نمی‌توانید این حرکت را ببینید، دندانهای شما همیشه در حال حرکت هستند. حتی بعد از اینکه بریس یا درمان‌های دندانی دیگر انجام دادید، دندانها به طور بسیار جزئی در طول زندگی شما جابهجا می‌شوند.
این حرکت به چند دلیل اتفاق می‌افتد، از جمله:
- تغییر شکل فک با بالا رفتن سن
- فشارهایی که هنگام غذا خوردن و صحبت کردن به دندانها وارد میشود
- حرکت دندانها به سمت موقعیت طبیعی‌شان بعد از درمان ارتودنسی
- مشکلات احتمالی دیگر مثل بیماری لثه یا دندان قروچه
همه این عوامل باعث می‌شوند دندانها به طور طبیعی کمی تغییر موقعیت دهند.
علل و دلایل برگشت ارتودنسی
برگشت دندانها پس از ارتودنسی دلایل مختلفی دارد که می‌توان آنها را به طور کلی در سه دسته؛ فیزیولوژیکی، رفتاری و درمانی تقسیم‌بندی کرد. شدت تأثیر هر کدام از این عوامل میتواند متغیر باشد اما بی‌توجهی به آنها، احتمال برگشت را به طور چشمگیری افزایش می‌دهد.
عوامل فیزیولوژیکی (ژنتیک، سن، رشد فک)
ژنتیک نقش مهمی در ساختار فک، نحوه رشد دندانها و پایداری نتایج ارتودنسی دارد. برخی افراد به طور طبیعی دندان‌هایی دارند که مستعد حرکت هستند. سن نیز عامل مهمی بوده؛ هر چقدر سن بیمار پایینتر باشد مثلاً در دوران بلوغ، احتمال تغییرات ساختاری فک و حرکت دندانها بیشتر است. رشد فک به‌ویژه در افراد زیر ۱۸ سال ممکن است پس از اتمام ارتودنسی هم ادامه داشته باشد که میتواند باعث جابهجایی دندانها شود. بهطور میانگین، این عوامل فیزیولوژیکی حدود ۴۰ درصد احتمال برگشت ارتودنسی را شامل می‌شوند.
عوامل رفتاری (دندان قروچه، عدم استفاده از نگهدارنده)
دندان قروچه، فشارهای شدید و مکرری به دندانها وارد میکند که میتواند باعث جابهجایی مجدد آنها شود. از طرف دیگر، بسیاری از بیماران پس از پایان درمان، استفاده از ریتینرها (نگهدارندهها) را جدی نمی‌گیرند یا فقط در هفته‌های اول آنها را استفاده می‌کنند. این رفتار نادرست در بسیاری از موارد منجر به برگشت تدریجی موقعیت دندانها میشود. نقش عوامل رفتاری در برگشت ارتودنسی تا ۵۰ درصد هم میتواند باشد.
عوامل درمانی (عدم رعایت توصیه‌های ارتودنتیست، کشیدن دندان یا دندان غایب)
از دلایلی که امکان دارد باعث برگشت ارتودنسی شود کشیدن دندان، بیرون آمدن دندان عقل و بیماری‌های لثه‌ای هست. برای همین مورد باید جلسات معاینه‌ای که متخصص ارتودنسی برای شما تعیین کرده است را بروید تا در صورت مشاهده هر کدام از این موارد تدابیر لازم را برای کاهش احتمال برگشت ارتودنسی برای شما اتخاذ گردد.
رعایت نکردن نکات تخصصی ارتودنتیست، مانند عدم حضور در جلسات کنترل، به کار نبردن صحیح ابزارهای نگهدارنده و عدم پیگیری وضعیت فک و دندانها، از دیگر دلایل شایع برگشت ارتودنسی محسوب میشود. این عوامل حدود ۳۰ درصد در بازگشت ارتودنسی دخیل هستند.
نشانه‌ها و انواع برگشت دندان بعد از ارتودنسی
در صورت برگشت ارتودنسی، برخی علائم و نشانه‌های مشخصی در دهان ظاهر میشود. آگاهی از نشانه‌ها، به تشخیص و درمان سریع‌تر کمک میکند. این علائم می‌توانند در شدت‌های مختلفی که در ادامه ذکر کرده‌ایم، بروز کنند.
کج شدن دندان
کج شدن مجدد دندانها به ویژه در دندانهای جلویی فک بالا و پایین، یکی از شایع‌ترین نشانه‌های برگشت ارتودنسی است. این کج شدگی‌ها معمولاً به صورت تدریجی و آهسته ایجاد می‌شوند و ممکن است در ابتدا فقط با لمس یا مشاهده دقیق قابل تشخیص باشند.
فاصله افتادن بین دندانها
فاصله‌های کوچک بین دندان‌هایی که قبلاً در کنار هم قرار داشتند، نشانه‌ای از حرکت دندانها به سمت موقعیت‌های قبلی خود است. این فاصله‌ها اغلب در فک بالا و دندانهای پیشین مشاهده میشود و ابتدا فقط در هنگام نخ دندان کشیدن یا غذا خوردن ممکن است احساس شوند.
جابجایی و حرکت غیرطبیعی دندان
جابجایی ناگهانی یا تدریجی دندانها به سمت جلو، عقب یا بالا و پایین، که پیش از درمان ارتودنسی وجود نداشت، نیز میتواند علامت بازگشت ارتودنسی باشد. این حرکت‌ها گاهی اوقات باعث بروز مشکلاتی در گاز گرفتن یا جویدن نیز میشود. به همین دلیل نباید نسبت به چنین نشانه‌هایی بی‌تفاوت باشید.
روش‌های پیشگیری از برگشت ارتودنسی
با وجود احتمال برگشت ارتودنسی، خوشبختانه راهکارهای مؤثری برای پیشگیری از آن وجود دارد. اجرای دقیق مواردی که در این بخش از مطلب ذکر شده، نقش مهمی در حفظ نتایج ارتودنسی دارد. به همین خاطر اکثر دندانپزشکان توصیه می‌کنند آنها را نادیده نگیرید.
انجمن ارتودنسی آمریکا درباره راه‌های پیشگیری از برگشت ارتودنسی در سایتش نوشته است که:
After orthodontic treatment is complete the most reliable way to keep your teeth where you and your orthodontist moved them is by wearing your retainers as prescribed. Your teeth will not stay where your orthodontist moved them unless you do. Changes in tooth position are a lifelong and naturally occurring phenomenon, and to maintain the result created by your orthodontic treatment, retainers must be worn. While small changes after treatment concludes are normal, retainers prevent teeth from going back to their original positions.
یعنی اینکه بعد از تمام شدن درمان ارتودنسی، بهترین و مطمئن‌ترین راه برای اینکه دندان‌هایتان در جای جدیدشان باقی بمانند، این است که ریتینر (نگهدارنده) را طبق دستور پزشک استفاده کنید. اگر این کار را نکنید، دندانها به مرور به جای قبلی خود برمی‌گردند. جابجایی دندانها در طول زندگی یک روند طبیعی است، و برای حفظ نتیجه‌ای که با ارتودنسی به دست آمده، باید همیشه از ریتینر استفاده شود. البته تغییرات جزئی بعد از درمان طبیعی است، اما ریتینر جلوی برگشت کامل دندانها به حالت قبل را می‌گیرد.
اهمیت استفاده منظم از نگهدارندهها (ریتینرها)
ریتینرها نقش محافظ دندانها را دارند. این ابزارها باعث می‌شوند دندانها در جای جدید خود تثبیت شوند و بافتهای نگهدارنده اطراف دندان، زمان کافی برای هماهنگی و تثبیت داشته باشند. عدم استفاده منظم از ریتینر، مهم‌ترین عامل در برگشت ارتودنسی محسوب میشود. مدت زمان استفاده از ریتینر برای هر فرد متفاوت بوده اما معمولاً حداقل ۶ ماه تا ۲ سال پس از درمان توصیه میشود.
رعایت بهداشت و مراقبتهای بعد از ارتودنسی
مراقبتهای پس از ارتودنسی شامل مسواک زدن منظم، استفاده از نخ دندان، پرهیز از غذاهای سخت و چسبناک و همچنین رعایت دستورالعمل‌های تغذیه‌ای ارتودنتیست است. فراموش نکنید؛ التهابات لثه یا عفونت‌های دهانی هم می‌توانند موقعیت دندانها را تغییر دهند، بنابراین سلامت کامل لثه و دندانها اهمیت بالایی دارد.
مراجعات منظم به متخصص ارتودنسی
مراجعه دوره‌ای به متخصص ارتودنسی حتی پس از پایان درمان، ضروری است. این جلسات کمک می‌کنند تا هرگونه تغییر جزئی یا جابهجایی اولیه دندانها شناسایی و اصلاح شود.
روش‌های درمان برگشت ارتودنسی
درمان برگشت ارتودنسی به شدت جابهجایی دندانها، مدت زمان سپری شده از پایان درمان و علت بروز آن بستگی دارد. برای بسیاری از بیماران، برگشت دندانها میتواند با درمان‌های ساده اصلاح شود؛ در حالی که برخی دیگر ممکن است به درمان‌های پیچیده‌تر نیاز داشته باشند. بهطور معمول؛ اولین گام در درمان برگشت ارتودنسی، تشخیص به موقع و دقیق آن است.
در صورتی که تغییرات جزیی باشد، معمولاً با استفاده مجدد از نگهدارندهها (ریتینرها) می‌توان آن را کنترل کرد. اما در مواردی که برگشت پیشرفته‌تر بوده، ممکن است نیاز به ارتودنسی مجدد یا درمان‌های ترکیبی وجود داشته باشد. گاهی نیز دلیل اصلی برگشت دندانها، وجود مشکلات رفتاری مانند دندان‌قروچه یا فشار زبان است که بدون رفع این عوامل، درمان موفقیت‌آمیز نخواهد بود. بنابراین درمان‌های مکمل و اصلاح سبک زندگی نیز بخشی از روند درمان به شمار می‌روند.
انواع نگهدارندهها و کاربرد آنها
نگهدارندهها ابزارهایی هستند که پس از اتمام ارتودنسی، برای حفظ موقعیت جدید دندانها به کار می‌روند. استفاده صحیح و منظم از این وسایل، بهترین راه برای جلوگیری و حتی درمان برگشت‌های خفیف ارتودنسی است. توجه داشته باشید؛ انتخاب نوع ریتینر باید توسط ارتودنتیست انجام شود و بر اساس شرایط خاص هر بیمار باشد. انواع نگهدارندهها شامل ثابت و متحرک می‌شوند که در ادامه آنها را معرفی کرده‌ایم.
ریتینرهای ثابت
ریتینرهای ثابت از سیم‌های نازک فلزی تشکیل شده‌اند که معمولاً به پشت دندانهای جلویی فک پایین یا بالا چسبانده می‌شوند. این نوع نگهدارندهها نیاز به همکاری بیمار ندارند، چرا که به صورت دائم در دهان قرار می‌گیرند. ریتینر ثابت، مناسب‌ترین گزینه برای افرادی بوده که فراموش‌کار هستند یا تمایل به استفاده روزانه از ابزارهای متحرک ندارند. البته رعایت بهداشت دهان در این موارد اهمیت بیشتری دارد.
ریتینرهای متحرک
ریتینرهای متحرک معمولاً از جنس پلاستیک شفاف ساخته می‌شوند. این ریتینرها شب‌ها داخل دهان قرار می‌گیرند و در طول روز قابل خارج کردن هستند. برای اثربخشی بالا، استفاده منظم طبق تجویز متخصص الزامی است. نگهدارنده‌های متحرک در مواردی که برگشت خفیف اتفاق افتاده، علاوه‌بر حفظ وضعیت فعلی، می‌توانند دندان را کمی اصلاح و تنظیم کنند.
ارتودنسی مجدد
در برخی موارد که برگشت شدید است، نیاز به ارتودنسی مجدد احساس میشود. این درمان ممکن است شامل استفاده مجدد از بریس‌های ثابت، ارتودنسی نامرئی یا حتی درمان‌های ترکیبی باشد. مدت زمان درمان مجدد معمولاً کمتر از دوره اول بوده اما هزینه آن بسته به شدت برگشت و نوع درمان انتخابی، متفاوت است.
اگر درباره هزینه انواع ارتودنسی در شرق تهران می‌خواهید اطلاعاتی کسب کنید می‌توانید به صفحه هزینه ارتودنسی مراجعه کنید.
درمان‌های مکمل (درمان دندان قروچه، اصلاح عادات غلط)
اگر برگشت ارتودنسی به دلیل عواملی مثل دندان قروچه، فشار زبان، یا عادات نامناسب دهانی باشد، درمان این عوامل مکمل نیز ضروری است. در موارد دندان قروچه، استفاده از نایت‌گارد تجویز میشود. اصلاح عادات مانند مکیدن انگشت، فشار زبان به دندان یا جویدن ناخن نیز باید همزمان با درمان انجام شود.
سوالات متداول
چرا برخی افراد بعد از ارتودنسی دندانهایشان دوباره حرکت میکند؟
دلیل اصلی این موضوع، عدم تثبیت کامل موقعیت دندانها پس از درمان و عدم استفاده از نگهدارندهها است. نیروهای طبیعی فک، فشار زبان و بافتهای اطراف هم در این حرکت نقش دارند.
تأثیر سن بر احتمال برگشت ارتودنسی چقدر است؟
هرچه سن بیمار در زمان درمان پایینتر باشد، احتمال تغییرات بعدی فک و دندانها بیشتر میشود. در بزرگسالان نیز به دلیل سفتتر بودن بافت استخوانی، احتمال برگشت کمتر است ولی کامل از بین نمیرود.
آیا ضربه به دهان میتواند باعث برگشت ارتودنسی شود؟
بله؛ هرگونه ضربه به دندانها میتواند منجر به جابهجایی ناگهانی یا تدریجی دندان شود، مخصوصاً اگر نگهدارنده استفاده نشود یا دندانها در حال تثبیت باشند.
تفاوت ریتینر ثابت و متحرک چیست و کدام بهتر است؟
ریتینرهای ثابت دائمی هستند و نیاز به استفاده روزمره ندارند، اما ممکن است بهداشت آنها سخت‌تر باشد. در مقابل، ریتینرهای متحرک نیازمند همکاری بیشتر بیمار هستند ولی نظافت آسان‌تری دارند. انتخاب نوع ریتینر بستگی به شرایط بیمار دارد.
چه مدت باید نگهدارنده بعد از ارتودنسی استفاده شود؟
بهطور معمول بین ۶ ماه تا ۲ سال استفاده از ریتینر توصیه میشود. در برخی افراد، استفاده مادامالعمر به صورت شبانه ممکن است تجویز شود.
دندان قروچه چگونه به برگشت ارتودنسی مرتبط است؟
فشار مکرر ناشی از دندان قروچه میتواند باعث جابهجا شدن تدریجی دندانها شود، حتی اگر بیمار از ریتینر استفاده کند.
آیا برگشت ارتودنسی در افرادی که دندان کشیدهاند بیشتر است؟
بله، اگر فضای دندان کشیده شده به درستی بسته نشود یا جایگزینی انجام نشود، احتمال جابهجایی دندانهای مجاور و برگشت ارتودنسی وجود دارد.
نقش ژنتیک در برگشت ارتودنسی چقدر اهمیت دارد؟
ژنتیک میتواند بر ساختار استخوان فک و الگوی حرکتی دندانها تأثیر بگذارد. در برخی خانوادهها تمایل به برگشت ارتودنسی بیشتر مشاهده میشود.
آیا مراقبتهای غذایی خاصی بعد از ارتودنسی باید رعایت شود؟
بله؛ پرهیز از غذاهای سخت، چسبنده و شیرین میتواند از آسیب به نگهدارنده و ساختار دندانها جلوگیری کند. رژیم غذایی نرم و مغذی توصیه میشود.
چه زمانی باید به ارتودنتیست مراجعه کرد اگر علائم برگشت دندان دیده شود؟
در صورت مشاهده هرگونه حرکت، کجشدگی، یا فاصله بین دندانها، بهتر است در اولین فرصت به متخصص ارتودنسی مراجعه کنید تا با بررسی وضعیت، اقدامات اصلاحی سریع انجام شود.
